Erfgoed in je gemeente

Cultureel Erfgoed in Drogenbos

De beboste heuvel

Drogenbos is ontstaan in de 11e eeuw als één van de feodale dorpen onder de hoede van de hoogmeierij van Sint-Genesius-Rode. Dankzij haar ligging aan de Zenne, het kanaal en de spoorweg en door de groei van Brussel, werd het dorp in de 19e en 20e eeuw sterk geïndustrialiseerd en nam het bevolkingsaantal fel toe. Zo evolueerde Drogenbos van een landelijk gebied met voornamelijk veeteelt tot een verstedelijkte gemeente. De naam van de gemeente verwijst naar de ooit volledig beboste heuvel genaamd ‘Drogen Bosch’ die uitstak boven de omringende moerassen. Door de toestroom van inwijkelingen verwierf het dorp in de 20ste eeuw het statuut van gemeente met taalfaciliteiten.

Artistieke inspiratie

Schilderkunst Met groene weilanden, de kabbelende Zenne en de ligging vlakbij Brussel was Drogenbos een mooie uitvalshoek voor kunstenaars. De meest gekende artiest is wel Felix De Boeck. Geboren in Drogenbos, was hij aan het begin van de jaren twintig één van de eerste modernistische kunstenaars in België. Aan de hoeve waar hij woonde en werkte als boer en schilder, is nu het FelixArt museum gevestigd. Het museum bevat een grote collectie kunstwerken van zowel De Boeck als zijn tijdgenoten. De collectie vormt het vetrekpunt voor steeds wisselende tentoonstellingen. Ook Louis Thevenet, Paul Craps en Marie Collart zijn enkele van de kunstenaars die in Drogenbos woonden en werkten.

Kabouters, kaaskrabbers of boerkozen

Drogenbossenaars worden ook wel eens kaaskrabbers genoemd. Door de nabijheid van Brussel ontwikkelde zich immers geleidelijk aan een bloeiende kaas- en boternijverheid binnen de gemeente. In Drogenbos, dat vele weilanden rondom de Zenne rijk was, deden heel wat boeren aan veeteelt met als gevolg dat er melk in overvloed was voor de kaasbereiding. Zowel Brusselse of harde kaas als schep- of mandjeskaas werden geproduceerd. In 1998 werd de spotnaam van de Drogenbossenaars verbronst in de vorm van een beeld dat zich momenteel op de drukke rotonde op de grote baan bevindt. Een andere bijnaam voor de inwoners, ‘Boerkozen’, verwijst dan weer naar de groententeelt die in het begin van de 20e eeuw voor vele een broodwinning werd.

De vroegste sporen van de Sint-Sebastiaansgilde gaan terug tot de 16e eeuw. De boogschuttersvereniging tracht de tradities in leven te houden. Hun vlag en breuk worden dan ook zorgvuldig bewaard. Onlangs schakelde de gilde over van een staande naar een liggende wip.

In Drogenbos woont een wel heel bijzondere reus: Paulus de Drogenboskabouter. De reus werd geboren naar aanleiding van een spel zonder grenzen onder faciliteitengemeenten in 1985. Paulus wordt beheerd door de cultuurraad maar ziet jammer genoeg nog maar zelden het daglicht.

Het geheugen van Drogenbos

Heemkring Sicca Silva zet zich in voor het erfgoed uit Drogenbos. De vereniging bezit een uitgebreid en gestructureerd archief waarin historische documenten over de gemeente bewaard worden. Onder andere doodsprentjes, foto’s en prentbriefkaarten maken deel uit van de collectie. Sicca Silva is gehuisvest in het parochielokaal, in dit lokaal zijn ook de parochieregisters en archieven van kerkfabriek ondergebracht. De heemkring bezit eveneens een kleine collectie historische objecten. Regelmatig zet de kring tentoonstellingen op of geeft ze brochures over een aspect van de geschiedenis van de gemeente uit.

De cultuurraad neemt een belangrijke culturele en sociale rol op in de gemeente door de organisatie van tal van activiteiten. In het tijdschrift ‘Kaaskrabber’ publiceert zij interessante mondelinge getuigenissen van gemeentebewoners.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

Door mee te stappen in het regionale erfgoedverhaal (de erfgoedconvenant) wil vzw De Rand ook de organisatie van erfgoedactiviteiten voor de inwoners van Drogenbos ondersteunen. Vzw De Rand coördineert haar werking voor Drogenbos vanuit het gemeenschapscentrum De Muse.

De gemeente Drogenbos vindt haar culturele erfgoed belangrijk en werkt dan ook samen met heemkring Sicca Silva om historische documenten te bewaren en Open Monumentendag te organiseren. De gemeente keert eveneens subsidies uit en biedt logistieke ondersteuning aan organisaties voor hun dagelijkse werking en activiteiten. De gemeente is eveneens betrokken partner in het FelixArt Museum.

Cultureel Erfgoed in Lennik (Gaasbeek, Sint-Martens-Lennik en Sint-Kwintens-Lennik)

Bakermat van het “Payottenland”

Lennik bekleedde in de loop van de middeleeuwen een belangrijke positie: in Sint-Kwintens-Lennik was immers de grote schepenbank van het Dietse domein van de abdij van Nijvel gevestigd. Men kwam vanuit de wijde omgeving hierheen om geschillen te beslechten en recht te spreken. Daarna bleef Lennik ook doorwegen op de identiteit van haar omgeving. Was het niet Lennikenaar Frans-Jozef De Gronckel die de naam “Payottenland” bedacht en werd de aanleg van de autoweg A8 die het Pajottenland moest doorkruisen, niet tegengehouden door Etienne Van Vaerenbergh, ook uit Lennik? En vandaag zetelt het Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei, dat zich toelegt op het versterken van ons regionale cultuurlandschap, in de pastorij van Gaasbeek.

Over kastelen, markiezinnen en prinsen

Kasteel van Gaasbeek: Lennik is vorstelijk bedeeld. Het best gekend is de gemeente dankzij het Kasteel van Gaasbeek, ooit verblijfplaats van graaf van Egmond en in de 19e eeuw in haar huidige romantische setting herschapen door markiezin Arconati Visconti. Haar droomwereld, bevroren in de tijd, vormt vandaag het uitgangspunt van de museumwerking van het kasteel.

Prins, Trots van Brabant: Stoer en als quasi volledig tegenbeeld van de beschutte romantiek van het kasteel, staat buiten in weer en wind “Prins” op de markt van Sint-Kwintens, de eerste echte fokvader van de Belgische trekpaarden en symbool voor de economische welvaart van West-Brabant in de 19e eeuw. Sinds de vervaardiging door Koenraad Tinel in 1992 is het beeld nog amper weg te denken uit het straatbeeld en de hoofden van de Lennikenaren.

Gronckelen, vertellen, drinken en bewegen

Dat in Lennik woord en verhaal nauw verweven zijn met de omgeving, bewijst het Pajotse vertellerscollectief dat van hieruit opereert. Het collectief brengt in de hele regio historische verhalen uit het Pajottenland en de Zennevallei met als doel het verleden blijvend te laten leven. Een andere verbinding tussen het verleden en het heden legt de Gronckelman, genoemd naar Frans-Jozef De Gronckel. Uit erkenning voor zijn bijdrage voor de streek, treedt de figuur van De Gronckel bij publieke activiteiten in zijn advocatentoga naar voor.

Van vertellen krijg je dorst en drank vormt een belangrijk element voor de identiteit van het Pajottenland en de Zennevallei. In de gemeente vind je dan ook een aantal cafés met bijzondere waarde. Zo werd volkscafé “Klosken” ter nauwernood van de sloophamer gered en is het vandaag nog meer dan vroeger een verbinder van mensen in Sint-Martens-Lennik. In Eizeringen is “In De Verzekering (Tegen De Grote Dorst)” dan weer vermaard omwille van het aanbod aan Lambiekbieren en de “Nacht van de grote dorst”. Het Lenniks Poirke (jenever) houdt de herinnering aan het belang van fruitteelt voor de regio bestaande en de zaterdagse boerenmarkt in Gaasbeek houdt de traditie van verkoop van teler aan particulier bewust levend.

In Lennik gaan nog twee processies uit: op zondag na Pinksteren in Sint-Martens en de processie van Eizeringen, ooit ingesteld door de Spaanse infante die daar verbleef.

Het geheugen van Lennik

De gemeente is gezegend met twee verenigingen die het lokale erfgoed bewaren en ontsluiten. Elk met een eigen profiel.

Andreas Masiuskring: in de diepte. De Masiuskring, genoemd naar de 16e eeuwse Lennikse humanist Andreas Maes, is een cultuurvereniging die zich actief inzet voor het erfgoed uit Lennik en omgeving. De kring beschikt over een fototheek, scande voor de gemeente de parochieregisters in en was de drijvende kracht achter het boek “Pajottenland. Een land om lief te hebben”. Daarnaast zet ze zich in voor het behoud van waardevolle monumenten in de gemeente.

Lenniks Archief: in de breedte. Het Lenniks Archief legt zich vooral toe op het verzamelen en publiceren van foto- en filmmateriaal uit Lennik. Het archief is daarom ook blijvend op zoek naar archieven en collecties uit de gemeente voor digitalisering en publicatie in “’t Lenniks Archiefje”. Jaarlijks maakt het archief ook een overzicht op van de gebeurtenissen die zich in de gemeente dat jaar afspeelden. Nu registreer je immers het erfgoed van de toekomst.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

Voor de gemeente groeit het bewustzijn dat het lokale erfgoed belangrijk is en een toeristische troef kan zijn. De erfgoeddeelraad staat in voor concrete erfgoedacties (Open Monumentendag, Erfgoeddag, viering 20 jaar “Prins”) en zij adviseert de gemeente en probeert collectiehouders te sensibiliseren om goed met hun erfgoed om te gaan. Daarnaast verleent de gemeente steun aan de uitwerking van  een regionaal erfgoedfilmfestival, Platto.

Cultureel Erfgoed in Gooik (Gooik, Kester, Leerbeek en Oetingen)

Het Pajotse volksleven

Gooik bevindt zich in het centrum van het Pajottenland en noemt zichzelf dan ook de ‘Parel van het Pajottenland’. Een benaming die niet verkeerd gekozen is gezien de rustig gelegen woondorpen, het glooiende landbouwlandschap en het rijke, gekoesterde volksleven. De eerste sporen van menselijke aanwezigheid vinden we in het Pajottenland, naast de Congoberg in Vollezele, ook terug op de Kesterheide in Gooik en dateren van 55.000 tot 35.000 jaar geleden. De Kesterheide is ook nu nog een bijzondere plaats met vergezichten over de wijde omgeving. De ‘ijzeren man’, een meetpunt voor geografische en sterrenkundige positie, een Christusbeeld, een NAVO-radarmast en een witte ballon van SatCOM getuigen van het symbolisch en geografisch belang van de heuvel.

Religieus leven

Woestijnkapel In Gooik ligt het gehucht Woestijn. De naam komt van ‘woestenij’ of woest, onontgonnen grond. Op de heuvels prijkt hier de Woestijnkapel of kapel van het Heilig Kruis. De kapel is gelegen langs de voormalige bedevaartsroute naar Compostela en is omgeven door een waas van legenden en mystiek. In de buurt bevindt zich de herberg Drie Egypten, opgetrokken in de 17de eeuw om pelgrims onderdak te geven.

Stevenisme: Pastoor Winnepenninckx uit Leerbeek was de centrale figuur van het Stevenisme dat in het Pajottenland aanhang vond op het einde van de 18e eeuw. De Stevenisten waren volgelingen van Cornelius Stevens die zich hevig verzette tegen de Franse godsdienstpolitiek waarbij de staat controle verwierf over de kerk. Momenteel komt het Stevenisme in onze regio alleen nog voor bij enkele families in Gooik en Halle. In de Stevenistenkapel, opgericht ter ere van pastoor Winnepenninckx, wordt nog elke zondag een Stevenistische gebedsdienst gehouden.

Tal van volkstradities

Volksmuziek neemt in Gooik een zeer belangrijke plaats in. Niet alleen wordt er jaarlijks het folkfestival ‘Gooikoorts’ georganiseerd, het is ook in Gooik dat Muziekmozaïek vzw, het impulscentrum voor Jazz en Folk gevestigd is. De organisatie fungeert als aanspreekpunt voor iedereen die met Jazz en Folk bezig is en organiseert jaarlijks een internationale volksmuziekstage. Muziekmozaïek heeft een uitgebreide documentaire collectie over volksmuziek met publicaties, liedjesteksten en audiovisueel materiaal. Zij is eveneens de beheerder van een omvangrijke collectie volksmuziekinstrumenten die in het gemeenschapscentrum ‘De Cam’ tentoongesteld worden. In een interactieve kijk- en luisterrondleiding leer je het ‘fluitje van een cent’ kennen en ontdek je de Vlaamse doedelzak. Krijg je van het vele zingen een droge keel, dan moet je voor een geuze of kriek naar stekerij ‘De Cam’ of volkscafé ‘De Cam’.

Volksspelen: Ook in café ‘Den Haas’ kan je een echte volkstraditie herbeleven. In dit oudste café van de regio vind je een authentieke bollebaan waar het eeuwenoude platbolspel nog wordt gespeeld. De Koninklijke Sint-Sebastiaansgilde houdt een andere volkssport, het boogschieten, in leven.

Bellemannen hadden eeuwenlang een uiterst belangrijke maatschappelijke functie. Boeken en kranten waren tot laat in de 19e eeuw slechts voor een kleine groep van de bevolking toegankelijk. Aankondigingen, bevelschriften, wetten en nieuws werden gewoonlijk ‘konde gemaakt’ aan het grote publiek door de belleman. Gooik heeft nog steeds zo’n belleman die alle feestelijke activiteiten aankondigt.

De Gilde van het paardenvolk organiseert jaarlijks op de eerste zondag na Pinksteren de eeuwenoude Heilige-Drievuldigheidsprocessie, ook wel Kesterweg of Paardenprocessie genoemd. Het beeld van de Heilige Drievuldigheid wordt, vergezeld van honderden ruiters, rondgedragen uit dankbaarheid voor het feit dat het gebied ooit gespaard bleef van de pest. Ook tijdens de Sint-Hubertusviering in november zijn het paarden die de hoofdrol spelen. De dieren worden gezegend aan de Woestijnkapel, de Sint-Hubertusbroodjes worden gewijd terwijl de hoornblazers spelen.

Het geheugen van Gooik

De Heemkundige Kring van Gooik is een actieve kring die zich inzet om de geschiedenis van de gemeente Gooik vast te leggen en te bewaren. In een uitgebreide bibliotheek, nieuwsarchief en beeld- en videobank bewaart de organisatie alle informatie over haar gemeente. Via tijdschriften, publicaties, tentoonstellingen, haar website en tal van andere activiteiten maakt zij telkens een ander aspect van de rijke Gooikse geschiedenis kenbaar aan haar bewoners en geïnteresseerden.

Gooik maakte vroeger deel uit van het Land van Edingen. De heemkundige kring HOLVEO, legde zich toe op dit gebied en bracht ook over Gooik een aantal boeken uit.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

De gemeente vindt het belangrijk het lokale verengingsleven en zo ook het plaatselijke erfgoed te ondersteunen en doet dit zowel op financieel als logistiek vlak. De Heemkundige Kring kan gebruik maken van een lokaal in het gemeenschapscentrum en er is een nauwe band tussen de Heemkundige Kring en de cultuurraad. Daarnaast organiseert zij samen met de gemeentes Galmaarden, Lennik en Roosdaal een erfgoedfilmfestival.

Cultureel erfgoed in Sint-Pieters-Leeuw (Oudenaken, Ruisbroek, Sint-Laureins-Berchem, Sint-Pieters-Leeuw en Vlezenbeek)

Tussen platteland en industrie

Of de bouw van het kanaal voor Sint-Pieters-Leeuw een zegen dan wel een vloek betekende, blijft een moeilijke vraag. Dankzij de aanleg vestigden zich nieuwe bedrijven in de regio: het bracht de omgeving welvaart en zorgde voor een bevolkingsexplosie. Het grootste deel van de Zennevallei werd opgeofferd aan de industrie en vandaag bepalen de oude molens en fabrieksgebouwen het uitzicht van de omgeving. Toch is ook het behoud van een deel van de Zennebeemden net te danken aan bedrijfsactiviteiten. De ter ziele gegane lakenfabriek van Rey in Ruisbroek kon deze gronden immers goed als bleekweiden gebruiken. Tegelijkertijd zorgde de aanleg van het kanaal, spoorlijn en later van autoweg E19 ervoor dat deelgemeente Ruisbroek geïsoleerd werd van de rest van de fusiegemeente.

In het dorp van Sint-Pieters-Leeuw klimmen we uit het dal van de Zenne en begint met Oudenaken en Sint-Laureins-Berchem het Pajottenland. Net als bij de andere gemeentes in de regio, zorgde de vruchtbare grond voor een bloeiende landbouw. In de omgeving waren witloof, waterkers en aardbei belangrijke teelten.

Smaak- en reukzin

Aardbeien: Vlezenbeek vormde samen met Roosdaal, Eizeringen, Schepdaal en Itterbeek een belangrijk gebied voor de aardbeikweek in ons land. Soortnamen als “De Roem van Vlezenbeek” verwijzen naar deze teeltcultuur. Naast het bekende “Provinciale Proefcentrum voor Kleinfruit” in Roosdaal zet “De Verenigde Aardbeikwekers” uit Vlezenbeek deze traditie verder. Deze vereniging wil de belangen van de overgebleven Vlezenbeekse aardbeikwekers behartigen en het aardbei-erfgoed bewaren.

Bier brouwen: Niet al het fruit ging rechtstreeks naar de markt. Een gedeelte kwam bij de plaatselijke brouwers terecht voor de productie van de fruitbieren. Vandaag zijn er nog twee brouwerijen actief die zich met productie van lambiekbieren bezig houden: Lindemans en Belle-Vue. De traditie van het kaasmaken uit de Zennevallei kwam in Leeuw ook voor, maar is verdwenen.

Rozen: De grote trekpleister voor Sint-Pieters-Leeuw is Rozentuin Coloma. Op het kasteeldomein zijn meer dan 3.000 variëteiten oude, inheemse en exotische rozen te bewonderen. Daarnaast werd in het park ook een hoogstamboomgaard met regionale fruitvariëteiten aangeplant, als herinnering aan het rijke regionale fruitverleden.

Een schietgebedje

In de late middeleeuwen werd in Ruisbroek een bekende landgenoot geboren. De “Jan Ruusbroec en O.L.V.-kerk” herinnert aan de bekende mysticus uit de 13e-14e eeuw. Zijn bekkenbeen wordt er bewaard. Ruusbroec liet in de omgeving ook zijn sporen na, bijvoorbeeld door op late leeftijd naar Herne te trekken voor een bezoek aan het Karthuiserklooster.

De Sint-Sebastiaangilde is een boogschuttersgilde en is naar eigen zeggen een van de oudste van de regio. Documenten laten de geschiedenis van de gilde terugvoeren tot de 15e eeuw en de gilde bezit ook een laat-17e eeuwse breuk.

Jaarlijks gaat op 31 mei in Sint-Laureins-Berchem de Kaarskensprocessie uit. De processie begint ’s avonds met een mis in de versierde kerk en wordt vervolgd met de processie langs de verschillende kapelletjes van de gemeente. Al even traditioneel is het einde van de processie, wanneer kramiek en balletjes klaarstaan om de hongerige processiegangers aan te sterken.

Het geheugen van Sint-Pieters-Leeuw

De Werkgroep voor Streek- en Volkskunde legt zich toe op de studie van onderwerpen uit Sint-Pieters-Leeuw en haar deelgemeentes. De resultaten hiervan verschijnen in de publicatie Lewe.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

De gemeente ondersteunt en werkt nauw samen met de Werkgroep voor Streek- en Volkskunde. Zo blijft de aandacht voor het gemeentelijke erfgoed wakker. Daarnaast herbergt het gemeentearchief ook een aantal waardevolle objecten en archiefstukken uit de gemeente, terwijl de Leeuwse erfgoedcel oude foto’s, filmpjes of ander beeldmateriaal uit de gemeente verzamelt. Ze wil deze documenten trouwens niet alleen bewaren, maar ook tonen, bijvoorbeeld door middel van een erfgoedbank. De toeristische dienst werkte in het verleden samen met de gemeente Beersel en de stad Halle en de Werkgroep voor Streek- en Volkskunde om de 175everjaardag van het kanaal te vieren.

Cultureel erfgoed in Pepingen (Beert, Bellingen, Bogaarden, Elingen, Heikruis en Pepingen)

Bijzondere bewoners, bijzonder erfgoed

De uitgestrekte fusiegemeente Pepingen behoort,  met haar groene, glooiende en agrarische karakter, volop tot het Pajottenland, maar is wel gelegen aan de grens met de Zennevallei en met Wallonië. Heel wat archeologische vondsten getuigen van een vroege bewoning. Er resten sporen van aftakkingen van de Romeinse heirbaan Asse – Bavai in Kattenhol en Puttenberg, terwijl de namen Pepingen, Bellingen en Elingen wijzen op een Frankische oorsprong. In de 13e en 14e eeuw was het grondgebied Pepingen onderwerp van een woelige machtsstrijd tussen graafschap Henegouwen en graafschap Brabant. Ook nu nog is er erg veel interesse voor de Pepingse gronden; meermaals diende het landschap als decor voor films en tv-series, niet onterecht noemt de gemeente zich ‘Pajottenland op zijn mooist’.

Kerkelijk, burgerlijk en sociaal erfgoed

Kerkcollecties De Pepingse kerken en hun kerkcollecties mogen gerust gezien worden. De gemeente bracht naar aanleiding van ‘Op een kier’ voor Sint-Augustinus in Beert en Sint-Martinus in Pepingen een brochure over de collectie uit en het kerkelijk decor wordt regelmatig voor culturele activiteiten gebruikt. Het Renaissancistische praalgraf van Pieter D’Herbais en zijn echtgenote Hendrika van Immerseel werd vermoedelijk gemaakt door Jan Mone en is een waar topstuk. In Beert kan je dan weer glasramen van de hand van Jef Colruyt bewonderen.

Hof Ter Rijst In Heikruis is Hof Ter Rijst gelegen. Het kasteel en park danken hun naam aan het rijshout dat in de vallei gekweekt werd en in vlechtwerk voor wanden van stallen en schuren gebruikt werd. Het huidige kasteel werd in de 15e eeuw gebouwd. In de 19e eeuw werd het verbouwd en voorzien van een gigantisch park. Het domein wordt momenteel beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos en is toegankelijk voor het publiek.

Henri Vander Stokken De gemeente heeft ook een heuse weldoener gekend. In Bogaarden werd in 1851 Henri Vander Stokken geboren. Rijk geworden in Brussel als wisselagent, wou hij zijn fortuin goed besteden. Daarom noteerde hij in zijn testament dat zijn nalatenschap moest besteed worden aan een tehuis voor bejaarden in Pepingen. Dankzij deze gift werd in 1975 een geriatrisch centrum gebouwd. Met het plaatsen van het mausoleum Vander Stokken werd zijn wens om in het Pajottenland begraven te worden eveneens gerealiseerd.

Pepingse heiligen

In Pepingen leven religieuze tradities actief verder. Sinds 1901 gaat op Paasmaandag jaarlijks een paardenprocessie uit in Elingen. De ommegang leidt tot aan de Sint-Benedictuskapel, waar paarden en bedevaarders gezegend worden. Ook jonge meisjes mengen zich onder de aanwezigen, de traditie zegt immers dat Benedictus hen aan een lief zou kunnen helpen. Daarom wordt officieus ook wel eens van de ‘vaarzenmarkt’ of ‘vjeizemet’ gesproken. Het Paascomité Elingen zorgt voor de bewaring van dit levende erfgoed.

De heilige Drogo was een Vlaamse nobele die zijn leven als kluizenaar, ingemetseld in een kerkmuur in Sebourg, doorbracht. Zijn relikwieën kwamen via gevluchte monniken uit het klooster van Cantimpré in Bellingen terecht. Al 130 jaar wordt hier, op de derde zondag na Pinksteren, het leven van deze bijzondere heilige door verenigingen en schoolkinderen uitgebeeld. De ommegang vormt de aanleiding voor een weekend lang feesten.

De traditie van het schieten op de staande en liggende wip wordt door de boogschutters van De Lustige Wippers nog actief beoefend en aan de jongere generatie doorgegeven.

Het geheugen van Pepingen

De Pepingse erfgoedwerkgroep is ontstaan in 2008 maar heeft in haar korte bestaan al heel wat erfgoedwerk verzet. De werkgroep toont aan hoe je door middel van samenwerking tussen gemeente en erfgoedvrijwilligers mooie projecten en een structurele erfgoedwerking kan realiseren. Diverse publieksactiviteiten als Open Monumentendagen, Op een kier en een expo rond schilder Jozef Lukas werden op poten gezet. Vier historische wegwijzers zullen weldra de weg richting restauratie gewezen worden, informatieborden werden bij geklasseerde monumenten geplaatst en de grote hoeveelheid Pepingse kapelletjes werd in kaart gebracht in een publicatie. De erfgoedwerkgroep zal in de toekomst onder andere op digitalisering inzetten.

Vzw Bellingahaim is een heemkring met een erg brede socio-culturele, historische en ecologische werking voor deelgemeente Bellingen. In het driemaandelijks tijdschrift ‘Kentheim’ worden heemkundige studies over Bellingen opgenomen en publicaties over het dorp opnieuw uitgegeven. Haar belangrijkste taak bestaat momenteel in het beheren, onderhouden en restaureren van het kasteel-klooster ‘Ter Loo’ dat nu dienst doet als ontmoetingscentrum. Bellingahaim is ook de organisator van de Drogo-feesten.

Pepingen valt eveneens onder het werkgebied van HOLVEO (Het Oude Land van Edingen en Omliggende). Er verschenen reeds enkele artikels over Pepingen en haar deelgemeenten.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

De gemeente is erg betrokken bij haar lokale erfgoedwerking, zij lag aan de basis van de oprichting van de erfgoedwerkgroep en neemt hier nog steeds actief in deel. De projecten van de werkgroep worden logistiek en financieel door de gemeente ondersteund. Er werd zelfs een webstek voor Pepings erfgoed aangemaakt.

Cultureel erfgoed in Galmaarden (Galmaarden, Tollembeek en Vollezele)

Pauwel, stilte en paarden

Galmaarden ligt op de overgang tussen het Pajottenland en de Vlaamse Ardennen. De kalmere dynamiek van deze gemeente steekt schril af tegen de snellere beweging in het noorden en het oosten van het Pajottenland en de Zennevallei. Voor wie op zoek is naar rust, oefent de landelijke omgeving met haar golvende heuvels daarom een grote aantrekkingskracht uit. In Villa Hellebosch bijvoorbeeld, kunnen schrijvers tot inspiratie komen. De omgeving nodigt hiertoe echt uit. Het stiltegebied Dender-Mark strekt zich immers ook uit over de gemeente. De rustige landelijkheid was echter niet altijd een troef. Grote armoede bracht de inwoners er in de 19e eeuw toe om hun loon te gaan verdienen weg van huis in de mijnen van de Borinage.

Diepgravers

Fossemannen: Een deel van het station van Galmaarden werd als museum ingericht ter nagedachtenis aan de kompels die dagelijks de tocht naar het “zwarte land” ondernamen. Aan het station van Tollembeek wordt de herinnering ook levendig gehouden in de vorm van een grote mijnwerkerslamp en in Vollezele staat een buste van een mijnwerker. De naam “Congoberg”, waar de “fossemannen” zwart als roet langstrokken, verwijst waarschijnlijk ook naar dit verleden.

Woordcultuur: Al is het niet altijd goed geweten, maar Galmaarden heeft een traditie van schrijvers en schrijven hoog te houden. In Vollezele is naast Villa Hellebosch ook een toneelschrijver hiervoor verantwoordelijk: Jan Ballings. Als auteur van een honderdtal toneelstukken, heeft hij zijn stempel gedrukt op het Vlaamse amateurtoneel. Daarnaast schreef hij ook gedichten. Naast Ballings heeft Galmaarden ook Andries d'hoeve als inwoner gekend. Naar hem werd een wandeling vernoemd dat vanaf 2012 een poëziepad wordt. De legaten van beide mannen zijn in bezit van de gemeente. De traditie van poëzie wordt door de dorpsdichters verdergezet.

Levend en rustig erfgoed

Paardenkracht: Nog in Vollezele is het “Museum van het Belgisch Trekpaard” gevestigd. Deze deelgemeente kende in haar gloriejaren verschillende grote stoeterijen. Hier werd door middel van uitgekiende kruisingen het ideale trekpaard ontwikkeld. De industriële 19e eeuw zorgde voor een grote vraag aan paardentrekkracht en via keuringen en wedstrijden werd het ideale type trekpaard gevonden. De eerste hengst die alle nationale en internationale keuringen won was Brilliant, zoon van Orange I en ook Prince genoemd. Brilliant wordt dan ook de stamvader genoemd van het Stamboek van het Belgisch Trekpaard. Zijn beeld staat op het plein aan de ingang van het museum. Het Museum van het Belgisch Trekpaard herbergt een grote collectie en een archief over het trekpaard. Vanaf Pasen 2012 is de vernieuwde opstelling, speciaal op maat van kinderen en gezinnen klaar.

Even halt houden: Stilte en leefkwaliteit als erfgoed: een beetje vreemd op het eerste gezicht, maar niet onlogisch. In het Stiltegebied Dender en Mark vind je een geluidskwaliteit die je in Vlaanderen nog zelden aantreft. Ook stilte, rust en ruimte moeten we koesteren en vrijwaren als immaterieel, ‘ontastbaar’ erfgoed. Dit initiatief nodigt tegelijkertijd uit om even stil te staan bij jezelf en je dagelijkse activiteiten. Waerbeke reikt je hiertoe een aantal sleutels aan. Meer informatie vind je op www.portaalvandestilte.be.

Tradities en volkssport

Het Heilig Kruis: Van deze traditie zijn sporen terug te vinden tot 1644. De zorg voor dit relikwie wordt gedragen door het “Broederschap van het Heilig Kruis”. De ommegang vindt jaarlijks plaats op de vooravond van Witte Donderdag. Aan het relikwie van het Heilig Kruis zijn heel wat mirakelverhalen verbonden: het relikwie verdween enkele malen, maar dook telkens opnieuw op. Deze legendes werden in het verleden enkele malen in het Heilig-Kruisspel vertolkt.

Schuttersgilden: Met de ommegang loopt ook de “Gilde van het Heilig Kruis” mee, een schuttersgilde en beschermer van het reliek. Galmaarden telt daarnaast nog een tweede schuttersvereniging: de Schuttersgilde Willem Tell. Hier vind je een overzicht van de verenigingen in Galmaarden.

Pauwelviering: Misschien de meeste merkwaardige en unieke traditie uit de regio is de viering ter ere van de Pauwel. Wortels van deze viering gaan terug tot 1382. Dat is het jaar waarin de heilige Paulus Galmaarden van de pest redde. Jaarlijks kiest de St.-Paulusgilde een nieuwe Pauwel onder de Galmaardse jongens en volwassen mannen. Daarna gaat hij samen met zijn bende, de ‘apostelen’, op stap. Alles speelt zich af rond het gehucht St.-Paulus (de kapel en de hoeve). De viering vindt plaats op de dag dat Paulus zelf christen werd: zondag 25 januari, of de zondag die daarop volgt. "Wa goeëm da goe volk va Gallemoeërn geven? Wa eet da goe volk va Gallemoeërn verdinjt? PLOOIK!"

Kaatsen: De Dender vormt de as waarlangs de kaatssport beoefend wordt, zowel in Vlaanderen als Wallonië. Hierdoor is het een regionale sport bij uitstek. Ook Galmaarden is goed vertegenwoordigd: De Baljuwers, Felix, Markdal, Commando, Op en Over en Pallieters. Wil je meer weten over kaatsen of je aansluiten, dan kan je ook terecht bij de Vereniging der Kaatsamateurs.

Het geheugen van Galmaarden

Galmaarden maakte vroeger deel uit van het Land van Edingen. De heemkundige kring HOLVEO, legde zich toe op dit gebied en bracht over Galmaarden een aantal boeken uit.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

De gemeente verzorgt (logistieke) steun voor de plaatselijke erfgoedverenigingen en ondersteunt de plaatselijke tradities. Daarnaast organiseert het samen met de gemeentes Gooik, Lennik en Roosdaal een erfgoedfilmfestival.

Cultureel erfgoed in Beersel (Alsemberg, Beersel, Dworp, Huizingen en Lot)

Tussen industrie en platteland, bos en stad

Door haar strategische ligging tussen de Zenne en het kanaal Brussel-Charleroi in het westen en het Zoniënwoud in het Oosten en tussen Brussel in het Noorden en Wallonië in het zuiden, is Beersel een verrassend diverse gemeente. De kruisbestuiving van invloeden uit de grootstedelijke cultuur en nijverheid en van de landelijke omgeving van de Zennevallei en het Zoniëngebied zijn bepalend voor de identiteit van de gemeente.

Ambacht, industrie en cultuur in contact

Streekproducten centraal: Voor de productie van de lambiekbieren vormt de vallei van de Zenne een belangrijke spil. In dit verhaal neemt Beersel met haar drie nog functionerende geuzestekers en -brouwers een centrale rol in. Om het belang van deze economische tak te benadrukken, opende in 2011 bezoekerscentrum “De Lambiek”, als toegangspoort tot dit culinaire erfgoed. Dit bezoekerscentrum kwam tot stand in samenwerking met HORAL, de Hoge Raad voor Ambachtelijke Lambiekbieren.

Ook de mandjeskaas is een historisch streekproduct uit de gemeente. Terwijl er vroeger meer dan 140 kaasmakerijen actief waren, houdt vandaag nog slechts één firma deze traditie in ere: Walschot. Zowel de productie van de lambiekbieren als van de mandjeskaas zijn een goed voorbeeld van hoe regionale productie en specialisatie de welvaart van de omgeving kon verzekeren onder meer dankzij de nabije afzetmarkt van de hoofdstad.

Industrie en kanaal: Haar strategische ligging zorgde ook voor de industriële ontplooiing van de gemeente. Belangrijke economische aders als het kanaal tussen Brussel en Charleroi en de autoweg E19 naar Bergen werden zo ook erg bepalend voor de omgeving. De industriële verbondenheid met de hoofdstad is geen recent verhaal, maar gaat zeker terug tot de 16e eeuw, toen in de regio verschillende papiermolens ontstonden op de Molenbeek en de Zenne, onder andere voor de hoofdstedelijke administratie. Het heuvelachtige landschap met dalen en snelstromende beken leende zich daar prima toe. Het museum van de oude Herisemmolen herinnert hier nog duidelijk aan.

Culturele broedplaats: Net als in Sint-Genesius-Rode, Drogenbos of Linkebeek kreeg Beersel heel wat kunstenaars over de vloer. Hendrik Conscience deed in Dworp inspiratie op voor ‘Een verwarde zaak’. De oudste toeristische wandeling van Vlaanderen herinnert aan zijn aanwezigheid. Ook auteur en theatermaker Herman Teirlinck woonde een tijd lang in Beersel. Zijn geest waart nog rond in het huis dat hij ooit bewoonde en waar nu een kunstencentrum gevestigd is. In de jaren ’60 van de vorige eeuw zakte uit Brussel ook de anarchistische en communistische  schilder Wilchar naar Alsemberg af. Hij is vooral bekend door zijn anti-Duitse affiches uit de Tweede Wereldoorlog. De gemeente kocht zijn collectie aan en stelt deze tentoon in het Wilcharmuseum.

Kegelen, reuzen en bedevaart

Met de jaarmarkt in oktober in Dworp, zijn Juul, Anna en Piet, de plaatselijke reuzen, ook van de partij. In Alsemberg heeft “volkssport” een nieuw elan gekregen. Toen een aantal buurtbewoners bij het maaien van het gras een oude kegelbaan ontdekten, was dat reden genoeg om een oude traditie nieuw leven in te blazen. Sindsdien rolt kegelvereniging “De Meiboom” regelmatig een balletje.

Net als Halle was Alsemberg een belangrijke bedevaartplaats voor de verering van Maria. De devotionele gebruiken zijn vandaag haast vergeten, maar de religieuze architectuur herinnert nog aan deze belangrijke plaats: de Onze-Lieve-Vrouwkerk en de kappelletjes van de Weg-Om.

Het geheugen van Beersel

Voor een overzicht op het lokale verleden, zorgt het Heemkundig Genootschap “Van Witthem”, genoemd naar de vroegere kasteelheren van Beersel. Dit genootschap ontsluit en bewaart het erfgoed in groot Beersel en werkt daarvoor nauw samen met de gemeente. Het genootschap ontwikkelde zo bijvoorbeeld een genealogische databank die vrij raadpleegbaar is in de bibliotheek en ze verzamelt (en restaureert) collectiestukken uit de gemeente. Zo wordt het erfgoed voor de toekomst goed bewaard en blijft het toegankelijk.

Gemeentelijke erfgoedondersteuning

De gemeente Beersel investeert in haar erfgoed. Als beheerder van de Wilcharcollectie, de Teirlincksite en met het beheer van het gemeentearchief door een archivaris, zet ze in op het behoudt van haar erfgoed. Door nauwe verbondenheid met het Heemkundig Genootschap en het uitwerken van educatieve pakketten (bv. voor het kasteel van Beersel) zet ze ook in op ontsluiting voor het publiek. De ontwikkelingen bij de restauratie van het kasteel worden dan ook op de voet gevolgd en de archeologische opgravingen leverden al heel wat materiaal en kennis over haar vroegere bewoners op. Beersel zag als eerste gemeente uit de regio ook het belang in van een degelijke inventarisatie en publieksontsluiting van haar roerend erfgoed. Verschillende collecties werden ondertussen ingevoerd in Erfgoedplus.be, de databank en website voor cultureel erfgoed in Limburg en Vlaams-Brabant.